چشمه‌سارها، رودخانه‌ها و سرچشمه‌های مهم استان
محمد فتحی‌اصل
موقعیت كوهستانی استان زنجان كه اكثر آن‌ها بیش از نیمی از سال، برف‌های زمستانی قابل ملاحظه‌ای را در خود نگه می‌دارند، موجب پیدایی ده‌ها سرچشمه (سرآب) بزرگ و صدها چشمه‌ی مهم شده‌اند، كه بخش قابل توجهی از آن‌ها بالقوه دارای ارزش‌های توریستی و تفرجگاهی مهم می‌باشند.
عمده‌ترین و مهم‌ترین سرچشمه‌ها و چشمه‌های استان زنجان عبارتند از: معجزات، پنبه‌چوق، دره‌لیك، نهیل، لگاهی، كناوند، ینگجه، همایون، لیل آباد، دیزج، توپ آتلان، گمان، سرداب و...
محوطه‌ی پیرامون مظهر این سرچشمه‌ها، امكان و موقعیت مناسبی به منظور ایجاد ساختمان‌های توریستی تفریحی دارند، ولی در حال حاضر با وجود دسترسی نسبتاً مناسب، هیچ‌گونه بهره‌برداری توریستی از آن‌ها به عمل نمی‌آید. (جدول پیوستی 1)
موقعیت توپوگرافیك[1] استان از یك‌سو و پراكنش چشمه‌ها و سرچشمه‌های آن از سوی‌دیگر عامل پیدایی رودخانه‌های بزرگ و پرآب شده است. از رودخانه‌های مهم استان می‌توان قزل‌اوزن، زنجان‌رود، سجاس‌رود، بزینه‌رود، ابهررود، سهرین، سارمساقلو، ذاكر، قلعه‌چی، سرخ آباد، گیلانكشه وسیاه‌رود را نام برد. (جدول پیوستی 2)
الف. رودخانه‌ی قزل‌اوزن:
قزل كه در زبان تركی به معنی طلاست یكی از معانی آن هم سرخ و احمر می‌باشد و وجه تسمیه‌ی این‌رود به قزل‌اوزن این است كه این رود از كوه‌های چهل‌چشمه‌ی كردستان سرچشمه می‌گیرد و در طی مسیر خود زمین‌ها را شسته و خاك رس قرمزرنگ را با خود حمل می‌نماید كه به نظر هر بیننده، این رودخانه سرخ‌رنگ بوده و به همین جهت به قزل‌اوزن معروف شده است. این رودخانه در نزدیكی قافلان‌كوه با زنجان‌رود بهم پیوسته و رود بزرگ قزل‌اوزن را به وجود می‌آورد.
این رود با دریافت آب از رودخانه‌ای فرعی در سطح استان سرازیر شده ودر دره‌های طارم‌علیا و در نزدیكی منجیل به رودخانه‌ی شاهرود می‌پیوندد به نام سفیدرود به سد سفیدرود و از آن پس در استان گیلان با دریافت شاخه‌های فرعی دیگر به دریای خزر می‌ریزد. این رودخانه در طول سال پر آب بوده و از كل طول آن 300 كیلومتر در استان زنجان جریان دارد.
ب. زنجان‌رود:
این رودخانه از كوه‌های مرتفع سلطانیه سرچشمه می‌گیرد و سپس از چمن وسیع سلطانیه عبور كرده و پس از مشروب نمودن اراضی دشت زنجان و طی 125 كیلومتر در ناحیه‌ی قیطول به رودخانه‌ی قزل‌اوزن می‌پیوندد.
ج. ابهررود:
این رودخانه از دو شاخه‌ی دائمی و فصلی تشكیل شده. شاخه‌ی فرعی آن از حوالی چمن سلطانیه سرچشمه می‌گیرد و در نزدیكی ابهر به شاخه‌ی اصلی می‌پیوندد.
شاخه‌ی اصلی آن نیز از كوه‌های غرب و جنوب غربی ابهر سرچشمه می‌گیرد. جهت جریان این رودخانه شمال‌غربی- جنوب‌شرقی می‌باشد و پس از گذشتن از شهرهای صائین‌قلعه، هیدج ابهر، خرمدره، ضیاءآباد در جنوب تاكستان، به رودشور می‌پیوندد و در نهایت به حوض‌سلطان[2] می‌پیوندد.
د. سجاس‌رود:
سرچشمه‌ی این رود از ارتفاعات جنوب سلطانیه و دره‌های شمالی كوه قیدار است و در نهایت به رودخانه‌ی ایجرود می‌پیوندد.
ه. ایجرود:
از كوه‌های زنجان در جنوب و ارتفاعات جنوب سلطانیه سرچشمه می‌گیرد، پس از گذشتن از شهرستان ایجرود به رودخانه‌ی قزل‌اوزن می‌پیوندد.و به جز این رودخانه‌ها، مسیل و رودخانه‌های فصلی دیگری وجود دارند كه شاخه‌های فرعی رودخانه‌های مهم استان را تشكیل می‌دهند.
4. چشمه‌های آب معدنی:
وجود چشمه‌های آب معدنی در هر منطقه یكی از جاذبه‌های ویژه‌ی توریستی است كه در صورت استفاده‌ی مناسب و ایجاد فضای لازم به منظور اتراق مسافران می‌تواند در جذب ایران‌گردان و علاقه‌مندان، بسیار مؤثر واقع شود.
در سطح استان زنجان تعداد هشت چشمه‌ی آب معدنی وجود دارد كه عموماً جنبه‌ی آب درمانی دارند. این چشمه‌ها عمدتاً در مناطقی كه دارای آب‌وهوای لطیف و كوهستانی‌اند، استقرار یافته‌اند كه در نوع خود جالب توجه می‌باشند.
چشمه‌های موجود آب معدنی تقریباً نزدیك محورهای اصلی و جاده‌ها قرار دارند كه خود امكان مناسبی را برای مراجعان فراهم می‌آورند.
از دشواری‌های عمده‌ی این چشمه‌ها، فقدان هر گونه امكان‌های حفاظتی در اكثریت آن‌ها می‌باشد كه جا دارد در برنامه‌ریزی‌ها توجه ویژه‌ای به آن مبذول شود. (جدول پیوستی 3)
5. دریاچه‌ها و تالاب‌های استان:
استان زنجان به علت ارتفاع زیاد از سطح دریا و دوری از آب‌های آزاد و دریاچه‌های بسته، فاقد منابع عمده‌ی آبی از قبیل دریا، دریاچه و ساحل است اما تالاب‌ها و در یاچه‌های كوچك در استان وجود دارد كه دارای ارزش بیوتیكی هستند و اكوسیستم‌های با ارزش را به‌وجود آورده‌اند.
مهم‌ترین و عمده‌ترین دریاچه‌ها و تالاب‌های استان عبارتند از: دریاچه‌ی شورگل خندقلو، دریاچه‌ی آب‌بندان همایون، دریاچه‌ی آب‌بندان سارمساقلو، دریاچه‌ی آب‌بندان قره‌چریان و تالاب قمش‌لو
وسعت دریاچه‌ها و تالاب‌های استان زنجان در حدود 105 هكتار است. مهم‌ترین حیات وحش موجود دریاچه‌ها و تالاب‌ها عبارتند از: انواع پرندگان آبزی و مهاجر هم‌چون غازها، فلامنیگو، درنا، انواع مرغابی، بوتیمار، حواصیل، پرستوی دریایی
عمده‌ترین پوشش گیاهی موجود دریاچه‌ها و تالاب‌های استان را جامعه‌ی گیاهی نظیر گیاهان شور و علفی یك‌ساله، گرامینه، گون، علف‌های یك ساله و گیاهان استپی و شور تشكیل می‌دهند.
پانویس‌ها:
[1] مكان‌شناسی؛ توصیف دقیق و جز به جز یك مكان یا یك ناحیه
[2] دریاچه‌ی قم
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر