اسامی، موقعیت و ویژگی‌های غارهای مهم استان زنجان
محمد فتحی‌اصل
غارها [1] دارای طبیعت بسیار زیبا هستند. طبیعت خاص و شكل‌گیری غار در دل زمین به همراه پیچیدگی‌های آن با یك نوع اعجاب و شگفتی همراه است. آن‌چه بر شگفتی آن می‌افزاید اهمیت تاریخی بعضی از غارهاست، كه در دامنه‌های دور پناهگاه انسان‌ها و محل زندگی بعضی گروه‌های انسانی بوده‌اند.
غارها هر یك در منظرگاه خود دارای بار مذهبی، فرهنگی، علمی، هنری، اقتصادی و سوق‌الجیشی بوده و نگرش دقیق و كاوش‌های علمی را طلب می‌نمایند. زیرا غارها مكان‌هایی بوده‌اند كه می‌توانسته‌اند مأمن زیستی برای انسان‌های اولیه باشند و گنجینه‌های مهم و پرارزش تاریخی را در خود جای داده‌اند.
استان زنجان دارای غارهای زیادی است كه می‌توانند به عنوان جاذبه‌های طبیعی و منابع مهم جهانگردی مورد استفاده‌ی غارنوردان و غارشناسان قرار گیرند. از مهم‌ترین غارهای استان می‌توان به غارهای كتله‌خور و خرمنه‌سر اشاره كرد كه در جلب و جذب جهانگرد به استان نقش مهمی ایفا می‌کنند.
1. غار كتله‌خور
غار كتله‌خور در دل كوه‌های آهكی جنوب استان در پنج كیلومتری بخش گرماب از توابع شهرستان خدابنده واقع گردیده است.
فاصله‌ی این غار با مركز شهرستان 85 كیلومتر است. بخش گرماب از طرف شرق با استان همدان و از جانب غرب با استان كردستان هم‌مرز است. این منطقه به بخش افشار یا قشلاقات افشار معروف است و ساكنان آن از ایل معروف به شاهسون‌های افشاری تشكیل یافته‌اند.
این غار یكی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی ایران است كه در 165 كیلومتری زنجان واقع گردیده و با طول تقریبی 10 كیلومتر در بهار سال 1331 هجری شمسی توسط یك هیأت كوهنوردی و با همكاری آقای سید اسدالله جمالی شناسایی و كشف شد.
برای دسترسی به این غار باید از آبادی‌های كرسف و زرین‌آباد گذشت و با پشت سر گذاشتن گرماب، در قسمت شمالی این منطقه، دهانه‌ی غار مشاهده می‌شود.
این غار به طور طبیعی از شسته شدن و فرسایش آهك و حركات تكتونیكی ایجاد گردیده و تعیین قدمت آن مستلزم آزمایش‌های پتاسیم - آرگون یا جهت قطب مغناطیسی است. دهانه‌ی این غار در ارتفاع 11 متر از سطح مسیل كه مشرف بر آن است قرار گرفته و در وضعیت ضلع، قطری معادل 40/1 متر دارد. ابتدای غار تا عمق 150 متری شبیه به راسته‌ی بازارهای معمولی است با این تفاوت كه عناصر و اندام‌های آن اندكی از بازار كوچك‌تر است. كف این قسمت را لایه‌ی ضخیمی از خاك و خاكستر پر نموده است. از عمق 150 متری تا عمق 700 متری گشایش نسبتاً زیادی در غار حاصل شده و شعب متعددی به‌وجود آمده است. در مكان‌هایی كه از ریزش مصون مانده استالاگتیت‌ها (چكنده‌ها) و استالاگمیت‌ها (چكیده‌ها) خودنمایی می‌كنند. استالاگتیت‌ها و استالاگمیت‌ها با ارتفاع 30 تا 40 متر از كف و سقف غار قرار گرفته كه با شنیده شدن صدای موزون قطرات آب، آهنگ‌های دلپذیر و مناظر بدیع، بیننده را به خود جلب می‌كند.
پس از عبور از این منطقه، محل وسیع و مسطحی ظاهر می‌شود كه به شبستان مساجد شبیه است. در این قسمت، در ضلع شرقی آن استخر آبی به ابعاد 35 در 20 متر با آب زلال و گوارایی قرار گرفته است.
آثار جمع‌آوری شده از این غار عموماً سفال شكسته‌های سطحی و پراكنده است. با توجه به وسعت غار و مقایسه‌ی آن با غارهای تاریخی شناخته شده و موقعیت مكانی آن و از همه مهم‌تر وجود لایه‌ی تاریخی ضخیم در ابتدای غار تا عمق 150 متری و مطالعه‌ی آثار جمع‌آوری شده، این محل می‌تواند یكی از پناهگاه‌های انسانی در دوران سنگ و دوران آغاز ادبیات باشد.
در حال حاضر این غار توسط استانداری زنجان اداره می‌شود و در چند سال گذشته فعالیت‌هایی جهت ایجاد تسهیلات برای بازدیدكنندگان صورت گرفته است.
داخل غار تا فاصله 3/2 كیلومتری برق‌رسانی گردیده و تسهیلات روشنایی و عبور و مرور آسان فراهم گردیده است و چندین راهنما برای راهنمایی بازدیدكنندگان در این محل به كار گماشته شده‌اند. در چند محل صعب‌العبور در داخل غار چند مورد ریل نصب گردیده است كه بازدیدكنندگان از روی آن عبور می‌كنند.
یك واحد اقامتی و پذیرایی نیز در محوطه‌ی غار احداث گردیده و در شرف بهره‌برداری است.
این غار بیش‌تر در فصول بهار و تابستان مورد بازدید قرار می‌گیرد اما در فصل‌های پاییز و زمستان نیز دسترسی به آن امكان‌پذیر است و داخل غار هوای معتدلی دارد.
2. غار خرمنه سر
این غار در شهرستان طارم و در كوه بلند خرمنه‌سر در سمت شمالی روستای شاه‌نشین قرار گرفته است. ارتفاع این كوه 2700 متر و دارای چشمه‌سارهای زیادی است. در نزدیكی قله‌ی كوه خرمنه‌سر، دهانه‌ی مشبك و پنجره‌مانند و در عین حال نسبتاً وسیع غار خرمنه‌سر واقع شده است. در قسمت مدخل غار، حفره‌ی بزرگی وجود دارد كه همانند اتاقی در میان حفره‌های كوچك احاطه شده است. در داخل این اتاق‌ها، آثار زیستی شامل سفال‌های شكسته و پیه‌سوزهای شكسته‌ی قدیمی دیده می‌شود. مطالعات باستان شناسی انجام یافته در مورد این غار حكایت از دو دوره استقرار انسان دارد. دوره‌ی اول را ابزار و ادوات سنگی و تیغه‌های سنگ چخماق متعلق به زندگی غارنشینی انسان پیش از تاریخ تشكیل داده كه قدمت آن به دوره‌ی پیش از هزاره‌ی پنجم قبل از میلاد می‌رسد.
دوره دوم شامل آثار سفالین و ادوات زیستی موجود در اتاق‌ها و دهلیزها می‌شود كه تقریباً متعلق به اوایل قرن چهاردهم هجری قمری است. با توجه به اسناد و مدارك تاریخی، سرگردان حكومت كنگریان از این غار به عنوان پناهگاه امنی در مقابله با هجوم‌های سیاسی بغداد استفاده می‌كردند.
3. غار تاریخی گلجیك
این غار در 35 كیلومتری جنوب غربی شهرستان زنجان و در ارتفاعات مشرف به روستای حاج ارش از توابع شهرستان زنجان واقع شده است. در حال حاضر دسترسی سواره به آن امكان ندارد.
این غار عظیم به طور طبیعی از فرسایش سنگ‌های آهكی موجود در غار پدید آمده و با داشتن آب و هوای مناسب داخل آن مأمن انسان‌های دوران پیش از تاریخ بوده است.
ابعاد این غار 700 در 100 متر و به ارتفاع تقریبی 50 متر می‌باشد. داخل غار آثار زیستی از دوره‌ی آشولین تا بردوسین متعلق به شانزده تا سی هزار سال قبل از میلاد را نشان می‌دهد.[2]
پی‌نوشت‌ها:
1. غار یك كلمه عربی است و به انگلیسی Cave Kriitti تلفظ می‌شود. معادل غار در زبان فارسی «غال» و «اشكفت» بوده كه هنوز هم در بیش‌تر نقاط كوهستانی كلمه‌ی اشكفت به جای غار تلفظ می‌شود.
2. در حال حاضر فقط غار كتله خور قابل بازدید برای گردشگران است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر