ایده و پیشنهاد: ایجاد مؤسسهٔ گردشگری ادبی و هنری

پیشنهاد به ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان:

ایجاد مؤسسهٔ گردشگری ادبی و هنری

 از گردشگری فرهنگی غالباً به عنوان صنعتی یاد می‌شود که به جذابیت‌های فرهنگی خاص توجه می‌کند؛ در حال رشد است و هر روز متنوع‌تر می‌گردد. بسیاری از گردشگران، همان اندازه که به فرهنگ مردمان مختلف علاقه‌مند هستند، به مکان‌‌های تاریخی، بناهای یادبود، موزه‌ها و نگارخانه‌ها نیز علاقه دارند. بنابراین گردشگری فرهنگی، هم گردشگری میراث (مرتبط با اشیای بازمانده از گذشته و آداب، سنن و زبان) و هم گردشگری هنری (مرتبط با تولیدات فرهنگی معاصر) است. گردشگران فرهنگی معمولاً از گردشگران معمولی فرهیخته‌تر هستند و نسبت به تأثیرات گردشگری بر مردم محلی، محیط زیست و فرهنگ حساس‌ترند.

در این میان گردشگری ادبی ویژگی منحصر به فرد و خاص‌تری از انواع گردشگری فرهنگی است که به قصد درک فضاهای شعری و داستانی و لمس زندگی حرفه‌ای نویسندگان و قهرمان‌های خیالی و واقعی آثارشان، خانه یا آرامگاه نویسندگان و شاعران، یا موزهٔ آن‌ها شکل می‌گیرد و تعریف می‌شود. مثلاً فضاهای الهام‌بخش داستان بوف کور صادق هدایت در شهر ری، یا خانهٔ صادق هدایت در تهران، خانهٔ نیما یوشیج در یوش مازندران، موزهٔ احمد شاملو در فردیس کرج، موزهٔ فرهاد مهراد در موزهٔ سینمای تجریش، گورستان ظهیرالدوله در تهران، مزار سهراب سپهری در کاشان، وسایل شخصی حسین منزوی در زنجان، کافه‌های نویسندگان در تهران، مزار مولانا در قونیهٔ ترکیه، همه و همه ظرفیت‌هایی از گردشگری ادبی هستند که فضاهای زیبا و ناشناخته‌ای را به گشت و گذار و کشف می‌طلبند.

خواندن ادبیات در طبیعت نیز می‌تواند بخشی از این گردشگری ادبی و هنری باشد. کتاب‌ها در بستر و محل نگارش و در جغرافیای پدیدآوری مورد توجه، خوانش و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. تذکرة‌الاولیای عطار در نیشابور، تاریخ بیهقی در خراسان، بوف کور در شهرری، که بدین طریق بین مخاطب و بحث گردشگری و ادبیات پیوندی متفاوت و چه بسا محکم‌تر ایجاد می‌شود.

پیشنهاد می‌شود ادارهٔ کل در راستای توجه به اقتصاد هنر، و برای رونق‌بخشی ادبیات، مطرح‌سازی عمومی‌تر هنر و در نتیجه ملموس و مؤثرنمایی فعالیت‌های حرفه‌ای، زندگی هنری شاعران، نویسندگان و هنرمندان و به طور کلی هر آن‌چه به ادبیات و هنر تعلق دارد، از جمله خانه‌های مسکونی، اشیا، لوازم و فضاهای ادبی و هنری، آرامگاه‌ها و موزه‌های نویسندگان و ادبیان ایرانی و خارجی، با ایجاد یک مؤسسهٔ مردم‌نهاد (سمن)، انجمن، باشگاه، تور تخصصی، یا شرکت خدمات مسافرتی گردشگری و سیاحتی (دارای مجوز «بند ب» با علایق ویژه)، به گردشگری ادبی و هنری -برای اولین بار در کشور با نام ادارهٔ کل- اقدام کند تا با حمایت و نظارت خود ادارهٔ کل، هم پاسخگوی نیازها و خواسته‌های گردشگران هم‌استانی باشد و هم نسل‌ها را از نزدیک با یکدیگر و همچنین فضاها و ظرفیت‌های جدید و نو آشنا سازد. از همه مهم‌تر بازدیدی فعال، تعاملی، ارزشمند، رضایت‌بخش و دلپذیر برای جامعهٔ میزبان و میهمان به طور متقابل و دوسویه فراهم نماید.

این مرکز گردشگری هنری و ادبی حتا می‌تواند به عنوان مجری و عاملی امین برای ارسال یا میزبانی اردوهای جمعیِ فرهنگی و آموزشی ادارهٔ کل باشد، و از طریق دیدار از نمایشگاه‌های کتاب بین‌المللی و استانی، شرکت در جشنواره‌های فیلم، موسیقی، تئاتر و رسانه و مطبوعات، حضور در همایش‌های فرهنگی- هنری داخلی و خارجی، و بازدید از گالری‌ها و نگارخانه‌ها، ، بخش مهمی از مسؤولیت‌های ادارهٔ کل را بر عهده گیرد و این نوع از وظایف را به شیوه‌ای حرفه‌ای، تخصصی و شایسته‌تر انجام دهد. همچنین به قصد معرفی هنرمندان و عملکرد ادارهٔ کل، به «گردشگری خلاق» نیز بپردازد؛ که در جریان آن گردشگران هنرمند به هدف حضور فعالانه، به تولید مشارکتی و جمعی در جامعهٔ میزبان و خلق و اجرای زندهٔ موسیقی، بر پا کردن بوم نقاشی، انجام عکاسی، سفال‌گری و به طور کلی فعالیتی تجربه‌محور دست می‌زنند.

از دیگر اهداف و اصول ایجاد و تأسیس آژانس گردشگری ادبی و هنری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حفاظت و ترویج میراث گران‌بهای فرهنگی و طبیعی، آموزش رفتار مسؤولانه در برابر محیط زیست، تأکید و توجه به دیپلماسی فرهنگی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، اولویت به استفاده از محصولات محلی و سبک‌های معماری و سنت‌های بومی، کارآفرینی، کارآموزی و ایجاد فرصت‌های شغلی به نفع هر دو جامعهٔ گردشگر و میزبان، استقلال مالی و خودگردانی اقتصادی این مؤسسه، افزایش آگاهی مردم محلی از میراث ادبی و هنری خودشان، تهیهٔ نقشهٔ ادبی هنری استان‌های کشور و تقویم گردشگری، طراحی مسیرهای گردشگری ادبی و هنری، بازسازی نمادین مسیرهای گردشگری مبتنی بر سفرنامه‌های تاریخی، کاهش هزینه‌های سفر، اعطای تسهیلات سفر به کارکنان ادارهٔ کل و سایر دستگاه‌های دولتی، بهره‌گیری و استفادهٔ حداکثری، دلخواه و لذت‌مند از سفر به دلیل اعتماد به یک آژانس گردشگری تخصصی متعلق به ادارهٔ کل دولتی- تخصصی که آن هم متعلق است به هنرمندان و نویسندگان استان خودمان، ترویج سفرنامه‌نویسی و تلاش برای انتشار آن‌ها به زبان‌های مختلف برای جلب گردشگر، راه‌اندازی سایت اینترنتی چندزبانه، ایفای نقش سفیر فرهنگی در تورهای داخلی و خارجی و معرفی استان زنجان به سایر نقاط ایران و جهان به عنوان شهری فرهنگی با ادیبان و هنرمندان شاخص، جذب گردشگر خارجی به زنجان از راه‌های مختلف از جمله سایت اینترنتی و استفاده از ظرفیت میزبانی به قصد ارزآوری و رونق اقتصادی استان، اهمیت به ظرفیت گردشگری سایر حوزه‌های هنری از جمله موسیقی و سینما به منظور شناخت و شناساندن متقابل موسیقی نواحی (به ویژه موسیقی آذربایجانی و عاشیقی) و شناساندن آن به گردشگران داخلی و خارجی و همچنین بازدید از لوکیشن‌های سینمایی و سریالی، و...

موسیقی نواحی مقوله‌ای مهم برای احیای صنعت گردشگری ایران است. اجرای موسیقی در فضاهای باز، کافه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، رستوران‌ها و از همه مهم‌تر در کنار اماکن تاریخی از مهم‌ترین اجراهایی است که در جذب گردشگر داخلی و به خصوص خارجی مؤثر می‌افتد، که این نوع موسیقی نواحی به ویژه در زنجان و منطقهٔ آذربایجان ویژگی منحصر به فردی دارد که حتماً به کمک توریسم موسیقی خواهد آمد و قطعاً ظرفیت بکر و بی‌نظیری است که متأسفانه تا کنون مغفول و بی‌کاربرد مانده است.

پیشنهاد می‌شود ادارهٔ کل با اعطای نمایندگی به فردی توانمند و حرفه‌ای، نسبت به دریافت مجوز قانونی برای تأسیس و تعیین نام و نشان این مؤسسهٔ گردشگری ادبی اقدام کند تا ضمن تمهید و تدارک لوازم و امکانات اولیهٔ مناسب، آن را ثبت و قانونمند نماید. این شخص که باید علاقه‌مندی، ظرفیت ذاتی، توانمندی و تجربهٔ کافی، آزمودگی لازم و دانش ادبی مفید داشته باشد، می‌تواند حتا مدیریت فنیِ تمام وقت این شرکت خدمات مسافرتی را برعهده بگیرد تا با پشتوانه و حمایت ادارهٔ کل در مدت زمانی بسیار اندک به اهداف این نوع از گردشگری فرهنگی دست یابد.

بدیهی است که این طرح نیازمند مشاورهٔ کافی، به طور مثال رایزنی و مشاوره با مدیرکل و معاونان ادارهٔ کل میراث فرهنگی و گردشگری، دربارهٔ طرح تأسیس، طرح توجیهی، حدود فعالیت‌های جنبی، برآورد امکانات اولیه، از جمله تدارک بیمهٔ سفر یا بیمهٔ گردشگری، لوازم رفاهی، خودروی مناسب، فضاهای آراسته جهت اسکان گردشگر، تدوین شیوه‌نامه و راهنمای عملی جامع، و همچنین بررسی راه‌های برخورداری از قوانین و سیاست‌های حمایتی و تشویقی از سوی دستگاه‌های مرتبط است؛ که گمان می‌کنم با درایت مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان، به یکی دو جلسه نشست سامان می‌گیرد و به سرانجام می‌رسد.

مهدی جلیل‌خانی، دبیر کارگروه کتاب و ادبیات ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان

منتشرشده در: ماهنامهٔ «باران امید»، شمارهٔ اول، چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۳